فعالیت بشر احتمال وقوع سیل را افزایش می دهد

فعالیت بشر به چند صورت احتمال وقوع سیل را افزایش می‌دهد از آن جمله می‌توان به ساختمان‌سازی در دشت سیلابی رود که مستلزم اشغال بخش‌هایی از آن است و باعث کاهش ظرفیت طبیعی رود می‌شود، اشاره کرد و به این ترتیب محدوده‌ای از دشت سیلابی که در زمان طغیان زیر آب می‌رود، گسترده‌تر می‌گردد.

به گزارش خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «رویش نیر»، سید سهیل حسینی فعال مجازی و رسانه‌ای در یادداشتی درباره سیل های اخیر که در کشور اتفاق می افتد نوشت:سیل سرریز آبی است که سبب غرق شدن زمین‌هایی که در حالت عادی خشک هستند می‌شود.سیل ممکن است به جریان حاصل از جزر و مد نیز گفته شود سیل موضوع مطالعات مختلف در حوزه آب‌شناسی بوده و در کشاورزی، مهندسی عمران و بهداشت عمومی دارای اهمیت کلیدی است. تأثیرات بشر بر محیط زیست، مانند تغییر کاربری زمین از طریق جنگل‌زدایی و از بین بردن تالاب‌ها، تغییر مسیر آبراهه‌ها با ساختن خاک‌دیوار، و مشکلات اساسی‌تر مانند تغییر اقلیم و افزایش سطح آب دریاها، اغلب سبب افزایش شدت و دفعات وقوع سیل می‌گردد.

به‌طور کلی محاسبه حداکثر سیل محتمل محتاج برآورد پتانسیل بارش و مقدار و نحوه توزیع بارش در داخل حوضه آبریز است مقدار آبدهی یا سطح آب رودخانه بر حسب زمان، معمولاً توسط منحنی‌های خاصی به نام هیدروگراف نشان می‌دهند. به این منظور اغلب از هیدروگراف واحد استفاده می‌شود مقدار آبدهی رود در یک مدت زمان مشخص از روی هیدروگراف قابل محاسبه است.

به منظورپیش‌بینی سیل معمولاً مقادیر محاسبه شده برای جریان به تراز (ارتفاع) آب تبدیل می‌شود و مبنای پیش‌بینی‌های زمین‌شناسی شامل تعیین مرزهای دشت سیلابی توسط تصاویر فضایی و عکس‌های هوایی، جهت تعیین پراکندگی آبرفتها و خاک‌های جدید (کواترنر) در دره و شناسایی اشکالی که به وقوع سیل مربوط می‌شوند، ازجمله پادگانه‌ها، گودال‌ها و مانند آن است، می‌باشد.

این بررسی‌ها زمان دقیق وقوع یک سیل در گذشته را مشخص نمی‌سازد. بلکه ضمن تأثیر وقوع آن در زمان‌های جدید زمین‌شناسی احتمال رخداد مجدد آن را گوشزد می‌کند. نتایج بررسی‌های زمین‌شناسی مخصوصاً در جاهایی که رکود طولانی از وضعیت آب و هوایی وجود ندارد، می‌تواند از روش تحلیلی دقیق تر باشد.هدف از پیش‌بینی سیل برآورد دبی جریان، تراز سطح آب یا محدوده سیل گرفته احتمالی در دوره زمانی پیش آگاهی از وقوع آن می‌باشد. نتایج این پیش‌بینی به عنوان مبنایی برای هشدار سیل که یکی از روشهای مدیریت سیل است مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حالت کلی پیش‌بینی سیل با چهار روش به شرح زیر انجام می‌شود. این روش‌ها به مرور زمان و متناسب با توسعه دانش هواشناسی و هیدرولوژی و استفاده از مدلهای شبیه‌سازی کاربرد گسترده‌ای در پیش‌بینی سیل یافته‌اند که عبارتند از:مشاهده یا استفاده از داده‌های سیل در حال وقوع در ایستگاه‌های بالا دست در رودخانه برای پیش‌بینی سیل پایین دست رودخانه از اطلاعات ثبت شده (Observed) یا برخط (Online) بارش و دما در چند ایستگاه داخل حوضه و استفاده از آنها برای پیش‌بینی سیل احتمالی حوضه استفاده می شود.

بررسی و تحلیل (Discusion) سینوپتیکی نقشه‌های جوی در مراکز هواشناسی، تخمین مقدار، شدت بارش و دما و پیش‌بینی سیل احتمالی در حوضه

اجرای مدلهای عددی پیش‌بینی هواشناسی (NWF) و جفت کردن نتایج خروجی آنها با مدل‌های پیش‌بینی بارش رواناب و اختلاف هر یک از روش‌های فوق در مدت زمان پیش هشدار (Lead Time) و دقت پیش‌بینی می‌باشد.

در روش اول مدت زمان پیش هشدار به اندازه زمان عبور موج سیل از ایستگاه بالادست تا پایین دست هدف می‌باشد.

در روش دوم مدت زمان پیش هشدار، به اندازه زمان تمرکز حوضه (فاصله زمانی مرکز ثقل بارش تا وقوع پیک سیل) اضافه می‌شود.

در روش سوم به اندازه فاصله زمانی پیش‌بینی وقوع بارش به اضافه زمان تمرکز حوضه به مدت زمان پیش هشدار اضافه می‌شود. نتایج این روش به صورت کیفی اعلام می‌شود و امکان برآورد دقیق مقدار بارش در نقاط مختلف حوضه، توزیع زمانی آن و در نتیجه مشخصات سیل در اکثر اوقات وجود ندارد. این روش به شدت به تجربه پیش بین وابسته است.

در روش چهارم به اندازه فاصله زمانی پیش‌بینی هواشناسی به اضافه زمان تمرکز حوضه به مدت زمان پیش هشدار اضافه می‌شود. امکان برآورد توزیع زمانی و مکانی بارش و دما با دقت قابل قبول وجود داشته و لذا مشخصات سیل با دقت مناسب پیش‌بینی می‌شود. کل فرایند قابل خودکار سازی بوده و همزمان امکان جفت کردن مدلهای مختلف مدیریت سیل در حوضه وجود دارد.

پیش‌بینی سیل بر پایه تکنیک‌های ریاضی و تجربی که رفتار اجزای مختلف سیکل هیدرولوژی را تعریف می‌کند، پایه‌گذاری شده‌است. بر همین اساس تکنیک‌های پیش‌بینی سیل به سه دسته: استفاده از روشهای آماری به ویژه کاربرد روشهای رگرسیون، استفاده از روش محاسبات ترم (Soft Computing) و روشهای شبیه‌سازی بارش - رواناب (Rainfall Runoff Simulation) تقسیم‌بندی می‌شوند.

بسیاری از رودخانه‌ها که در مرزهای زمین‌های نسبتاً مسطح جاری هستند، دشت‌های سیلابی را تشکیل می‌دهند. در هنگام شدید بودن سیل، جمع شدن گل ولای بروی زمین‌های زراعی باعث کاهش حاصل‌خیزی آن‌ها خواهد گردید.

در فرهنگ‌های کشاورزی اولیه، ارتباط چرخه سالیانه سیل و سال زراعی از اهمیت بالایی برخوردار بوده به‌خصوص در مورد مصریان باستان ساکن در مجاورت رود نیل و ساکنان بین‌النهرین در کنار رودخانه‌های دجله و فرات.

سیل معمولاً زمانی بوقوع می‌پیوندد که یک سطح پست زمین از آب پر شده باشد. بدترین حالت‌های سیل رودخانه‌ای معمولاً در زمین‌های حاشیه‌ای یک رود جاری می‌شود. به عنوان نمونه می‌توان از سیل‌هایی که اخیرا در کشور ایران رخ می دهد بدین صورت است که در بالا دست های رودخانه ها سد ساخته شده است و در پایین تر از این سدها مسیر رودخانه ها بعلت نبود آب به مرور زمان مسیر رودخانه ها و شاخه های وابسته به رودخانه ها پر شده و وقتی بارش فراوان شروع شد و سد ها پر شدن بدلیل اینکه مسیر رودخانه ها پرشده اب فراوان به سمت شهر‌ها گسیل می شود و سیل زمانی رخ می‌دهد که خاک و پوشش گیاهی یک منطقه توانایی جذب کامل آب را نداشته باشد. در این زمان حجم آب به صورت غیرقابل کنترل از طریق کانال‌های رودخانه‌ای یا حفره‌های طبیعی یا مخازن آب دست‌ساز بشر، ریزش می‌نماید.

سیل‌های دوره‌ای به صورت طبیعی در بسیاری از رودخانه‌ها رخ داده و باعث به وجود آمدن مناطقی بنام دشت‌های سیلابی می‌گردد. علت وقوع این سیلاب‌ها بارش باران‌های شدید و گاهی نیز توأم با ذوب برف است که باعث طغیان رودخانه و جاری شدن آب در زمین‌های حاشیه‌ای رود می‌شود. نام سیلابی که به یکباره و بدون هیچ فرصت قبلی ایجاد و جاری می‌شود، سیل آنی است. سیلاب‌های آنی معمولاً در اثر بارش بیش از حد در یک منطقه نسبتاً کوچک ایجاد می‌گردند. از سوی دیگر سیل نواحی ساحلی نیز بر اثر بادهای شدید سطح اقیانوس یا بواسطه امواج حاصله از زمین لرزه‌های کف دریا به وجود می‌آید. البته شمار عوامل ایجاد سیل زیاد است.

سیل‌های آنی ناشی از ذوب برف کوه‌ها، تحت شرایطی نادر و با امتزاج با امواج گرم، به عاملی مخرب تبدیل می‌شوند که باعث ازبین رفتن جان و مال مردم می‌شوند.

سیل‌ها از متداول‌ترین فجایع طبیعی در سراسر جهان بحساب می‌آیند. از اینرو، بیمه کردن اموال در مقابل نابودی ناشی از وقوع سیل امری بسیار دشوار یا غیرممکن است، زیرا بروز سیل امری نسبتاً قابل پیش‌بینی محسوب می‌گردد.

عوامل انسانی وقوع سیل

فعالیت بشر به چند صورت احتمال وقوع سیل را افزایش می‌دهد. از آن جمله می‌توان به ساختمان‌سازی در دشت سیلابی رود که مستلزم اشغال بخش‌هایی از آن است و باعث کاهش ظرفیت طبیعی رود می‌شود، اشاره کرد. به این ترتیب محدوده‌ای از دشت سیلابی که در زمان طغیان زیر آب می‌رود، گسترده‌تر می‌گردد.

شهرسازی‌ها و حذف گیاهان باعث کاهش مقدار آب نفوذی و افزایش آب سطحی می‌شود. حجم زیاد آب از یک طرف بر بزرگی طغیان می‌افزاید و از طرفی با افزایش فرسایش، رسوباتی به وجود می‌آورد که با برجای گذاشتن آن‌ها ظرفیت بستر اصلی رود کاهش می‌یابد. موارد پیش معمولاً تأثیر تدریجی دارند، ولی سیل‌های ناگهانی و فاجعه‌آمیز اغلب بر اثر تخریب سدها و بندها، ایجاد می‌شوند.

انتهای خبر/ ح